Darowizna czy małżeńska umowa majątkowa – co wybrać? 

Darowizna czy małżeńska umowa majątkowa – co wybrać?

Wprowadzenie

W małżeństwie co do zasady istnieje ustrój wspólności majątkowej tzn., że jeśli nie została podpisana tzw. intercyza – od dnia ślubu małżonkowie mają majątek wspólny, którego składniki określa kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 33). W życiu codziennym zdarzają się sytuacje, gdy małżonkowie przekazują sobie odpłatnie czy nieodpłatnie różne przedmioty. Pojawia się zatem pytanie, na jakiej podstawie dokonać takiego transferu składnika majątkowego, aby był on skuteczny i jak najbardziej korzystny. 

Rozdzielność majątkowa

Jeśli między małżonkami nie istnieje wspólność majątkowa tj. wprowadzono rozdzielność majątkową – małżonkowie mogą nieodpłatnie przekazywać sobie składniki swoich majątków przede wszystkim na podstawie umowy darowizny. Można powiedzieć, że w tym zakresie zasady będą podobne jak w przypadku przekazywania składników majątkowych zupełnie innej osobie – z tą różnicą, że małżonek zawsze będzie w tzw. 0 grupie podatkowej i możliwe będzie skorzystanie ze zwolnienia od zapłaty podatku od darowizny.

Wspólność majątkowa

Natomiast jeśli małżonkowie – jak zdecydowana większość małżeństw w Polsce – pozostają we wspólności majątkowej, mogą nieodpłatnie przekazywać sobie składniki swojego majątku zarówno na podstawie umowy darowizny, jak i na podstawie umowy majątkowej. Warto tutaj nadmienić, że będzie chodziło o przekazywanie składników swojego majątku osobistego (np. domu zakupionego przed ślubem czy otrzymanego spadku), ponieważ jeśli dany składnik majątku wchodzi w skład majątku wspólnego (np. wynagrodzenie za pracę) – nie mamy tutaj do czynienia z „przekazywaniem” czegokolwiek, skoro jest to wspólne (nie ma udziałów, więc każdy małżonek ma całość – przykład: jeśli samochód został zakupiony z oszczędności z wynagrodzenia za pracę i oboje małżonkowie są jego współwłaścicielami to nie można tutaj mówić, że jeden ma ½ udziału we własności i drugi ma ½ udziału we własności, ponieważ majątek wspólny jest bezudziałowy  – tzn. że każdy małżonek jednocześnie ma całość samochodu na własność). 

Jeśli małżonkowie chcą zmienić składniki majątku wspólnego mogą podpisać umowę wprowadzającą rozdzielność majątkową, umowę wprowadzającą rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków, umowę ograniczającą wspólność majątkową lub umowę rozszerzającą wspólność majątkową (umowa majątkowa). W tym artykule skupiam się na różnicy pomiędzy darowizną a tym ostatnim wskazanym typem małżeńskiej umowy majątkowej tj. umową rozszerzającą wspólność majątkową, ponieważ właśnie te umowy prowadziły będą do nieodpłatnego przekazania sobie majątku w małżeństwie. 

Pojawia się wówczas pytanie, co wybrać?

Po pierwsze – skutek

Skutkiem umowy darowizny zawsze będzie nieodpłatne przekazanie jakiegoś składnika majątkowego przez jednego małżonka drugiemu małżonkowi, czyli przeniesienie prawa. W przypadku umowy darowizny trzeba także pamiętać, że jest to umowa, którą można odwołać np. w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy: celem umowy majątkowej małżeńskiej jest ustalenie zasad według których kształtować się mają stosunki majątkowe małżonków, skutków takich nie powoduje rozporządzenie (np. umową darowizny) dotyczące konkretnego, indywidualnie oznaczonego przedmiotu majątku [sygn. akt II CSK 11/21]

Różnica pojawia się także w kategorii przedmiotów majątkowych. Darowizną przekażemy zawsze konkretną rzecz lub konkretne rzeczy, natomiast umową majątkową co do zasady możemy przekazać kategorię rzeczy np. wszystkie przedmioty nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego itd. lub cały majątek osobisty (z zastrzeżeniem poniżej).

Ponadto, różnice pojawią się w przypadku, gdy chcemy zdecydować o pewnych rodzajach składników majątkowych „na przyszłość”, ponieważ skoro umową darowizny przekażemy zawsze konkretną rzecz – to nie może być to rzecz, której nie mamy, natomiast w ramach umowy rozszerzającej wspólność majątkową możliwe jest szersze ujęcie przedmiotu umowy, ponieważ możliwe jest wskazanie, że do majątku wspólnego wejdą wszelkie składniki danego typu – również te, które zostaną dopiero nabyte.

Z tym, że umowa rozszerzająca wspólność majątkową ma pewne ograniczenia, które wynikają z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – a mianowicie, nie można nią objąć m.in.:

-przedmiotów majątkowych, które przypadną (w przyszłości) małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny

-praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie

[patrz art. 49 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego]

uwaga: autor tego artykułu stoi na stanowisku, że jest możliwe przekazanie w ramach umowy rozszerzającej wspólność majątkową konkretnego składnika majątkowego. Natomiast orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że konkretne składniki winny być przekazywane umową darowizny, a umową majątkową przekazuje się kategorie składników majątkowych, ponieważ umowa ta ma charakter organizacyjny, ustanawiający zasady ustroju małżeńskiego. Małżeńską umowę majątkową należy zawrzeć u notariusza, dlatego to właśnie jego zapytaj czy możesz konkretny składnik przekazać umową majątkową czy umową darowizny. To właśnie notariusz odpowiada za poprawność i ważność takiej umowy, dlatego jego winno się dopytać o najlepszą możliwość w naszej konkretnej sytuacji faktycznej. W razie wątpliwości możesz także zgłosić się do profesjonalisty np. radcy prawnego, który udzieli ci informacji biorąc pod uwagę twoją indywidualną sytuację. Ten artykuł zawiera jedynie ogólne informacje, które nie zawsze znajdą zastosowanie w twojej konkretnej sprawie.

Trzeba mieć także na uwadze, że pomimo zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej – w razie sporu sądowego, na podstawie analizy jej konkretnych postanowień może ona zostać potraktowana jako umowa darowizny (np. wyrok Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. akt III CSK 137/10 gdzie wskazano: umowa majątkowa małżeńska rozszerzająca wspólność ustawową o konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego małżonka jest umową zbycia tego przedmiotu, nieodpłatnym rozporządzeniem nim)

Po drugie – koszty

Koszty umowy zależą od rodzaju oraz wartości przekazywanego składnika majątkowego. W przypadku przedmiotów, w przypadku których darowania wymagane jest zachowanie formy aktu notarialnego – np. nieruchomości, z reguły tańsze okaże się zawarcie małżeńskiej umowy rozszerzającej wspólność majątkową, ponieważ koszty notarialne w tym przypadku są stałe. W przypadku podpisywania umowy darowizny nieruchomości – koszty aktu notarialnego zależeć będą od wartości nieruchomości (jak łatwo się domyślić, im nieruchomość więcej warta, tym taksa notarialna będzie wyższa). Natomiast w przypadku przedmiotów, dla których zbycia nie jest wymagane zawarcie umowy w formie aktu notarialnego – np. samochód, pieniądze – z reguły taniej wyjdzie zawrzeć pisemną lub ustną umowę darowizny.

Każda umowa darowizny co do zasady wymaga formy aktu notarialnego, ale zgodnie z kodeksem cywilnym, w przypadku niezachowania tej formy umowa staje się ważna, jeśli świadczenie zostało spełnione – np. wydano darowany samochód, przelano darowane pieniądze. Inaczej jest w przypadku małżeńskiej umowy majątkowej, która zawsze wymaga zachowania formy aktu notarialnego (nawet, jeśli dotyczy tylko samochodu czy komputera). Małżeńska umowa majątkowa zawarta w innej formie niż akt notarialny zawsze będzie nieważna.

Do pojęcia kosztów można także dołożyć kwestie podatkowe.

Jak już wskazano wyżej, małżonek zawsze jest w 0 grupie podatkowej, tj. nie musi płacić podatku, jeśli w terminie dokona zgłoszenia nabycia w urzędzie skarbowym. A jak jest w przypadku rozszerzenia wspólności majątkowej (małżeńską umową majątkową)? Umowa ta w ogóle nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, dlatego w tym przypadku nie jest konieczne dokonanie żadnego zgłoszenia do urzędu skarbowego*.

Segregator prawniczy: zajrzyj do przekładek

• własność, współwłasność
• umowa darowizny
• małżeńska umowa majątkowa
• podatek od spadków i darowizn

*tak m.in. interpretacja podatkowa z dnia 15 marca 2022 r. wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej 0111-KDIB2-3.4015.208.2021.6.BB